Biopiraterij, een georganiseerde plundering van biodiversiteit
Simpel gezegd, we spreken van biopiraterij wanneer een particulier bedrijf een patent aanvraagt op een gen, op het zogenaamd nieuwe gebruik van een plant of, erger nog, op een levende soort, en zich daarmee een fragment van de biodiversiteit toe-eigent. Dit bedrijf beperkt ook de exploitatie van het gen of de betreffende soort: zodra de "innovatie" is geoctrooieerd, is het gebruik van het onderwerp van het octrooi onderworpen aan de betaling van royalty's aan de houdstermaatschappij.
De toe-eigening van het genetisch erfgoed is een fenomeen dat in 1980 in de Verenigde Staten opdook (met de indiening van een octrooi door General Electric op een genetisch gemodificeerde bacterie), en tegenwoordig relatief gebruikelijk is, aangezien 15% van de octrooien die in de Verenigde Staten zijn ingediend betrekking hebben op levende organismen. Dit is niet alleen ethisch twijfelachtig (is levend erfgoed geen universeel goed?), maar deze manier van handelen is ook schadelijk voor de bevolking van de landen waaruit deze natuurlijke hulpbronnen afkomstig zijn. In het voorbeeld van een plant worden de mensen die deze op voorouderlijke wijze cultiveren en hun kennis (eigenschappen, mogelijk gebruik ervan) doorgeven, dubbel geschaad. Ten eerste verdient ze niets, terwijl het bedrijf dat het patent aanvraagt en de eigenschappen van de plant gebruikt om een medicijn of een cosmetisch product te produceren comfortabele winsten genereert. Erger nog, mensen die het slachtoffer zijn van biopiraterij moeten mogelijk royalty's betalen om de plant in kwestie te gebruiken of te verkopen.
Enkele voorbeelden van gevallen van biopiraterij
Het Indonesische bos is rijk aan biodiversiteit
Aan voorbeelden geen gebrek: die van neem- en neemolie (olie gewonnen uit de vruchten van de neemboom) is bijzonder veelzeggend. Indiase boeren, die al eeuwen neemolie gebruiken vanwege de insectendodende en acaricide eigenschappen, is de toegang tot neemfruit ontzegd vanwege een patent dat is ingediend door een Amerikaans bedrijf. Ook dit octrooi werd in 2005 ingetrokken door het Europees Octrooibureau vanwege biopiraterij.
De lijst van levende soorten die onder een octrooi vallen (zonder overeenstemming met het land van de "leverancier") is lang, hier zijn er enkele:
- Homolanthus nutans, ook wel Mamala genoemd, is een plant afkomstig uit Samoa. Lokale mensen gebruiken het al eeuwen om gele koorts te behandelen. Het Amerikaanse National Cancer Institute heeft prostratine geëxtraheerd, dat zou kunnen worden gebruikt bij de behandeling van aids, zonder enige financiële vergoeding aan het land van herkomst van de plant.
- Banisteriopsis caapi, of Ayahuasca, is een houtachtige plant die in Zuid-Amerika groeit. De bast wordt door inheemse sjamanen gebruikt om verschillende kwalen te behandelen. De plant is sinds 1986 het onderwerp van een Amerikaans patent.
- Aspalathus linearis, of Rooibos, is een plant afkomstig uit Zuid-Afrika, beter bekend als rode thee. Een dochteronderneming van de Nestlé-groep heeft in 2010 in het geheim verschillende patenten aangevraagd op de toepassingen van de plant. De Zuid-Afrikaanse regering (Zuid-Afrika is een van de weinige landen die in haar wetgeving de voorwaarden voor toegang tot middelen en het delen van voordelen heeft vastgelegd) reageerde om de billijkheid bij de verdeling van mogelijke financiële gevolgen te herstellen.
- Twee soorten Pelargonium uit Zuid-Afrika worden door de lokale bevolking gebruikt om bronchitis te behandelen. Schwabe, een Duits bedrijf, probeerde in 2008 verschillende patenten in te dienen op de eigenschappen van de plant en de extractiemethoden. Het Europees Octrooibureau heeft deze octrooien in 2010 ingetrokken wegens gebrek aan inventiviteit…
Technologie versus biodiversiteit: de ijzeren pot versus de aarden pot
Ayahuasca
Biopiraterij wordt over het algemeen uitgeoefend door de landen van het noordelijk halfrond (rijk aan technologieën en hebzuchtige bedrijven), en wordt geleden door de landen van het zuidelijk halfrond (rijk aan biodiversiteit maar zonder een effectief wettelijk kader). Zo bezitten alleen de Verenigde Staten, Japan en Europa 90% van de intellectuele eigendomsrechten; terwijl Brazilië, Mexico, Maleisië en Indonesië het meest worden geplunderd op het gebied van genetische hulpbronnen.
Volgens het in 1992 ondertekende Verdrag inzake biologische biodiversiteit (CBD), zijn staten de rechtmatige begunstigden van hun natuurlijke en genetische erfgoed en zijn zij verantwoordelijk voor de billijke verdeling van hulpbronnen op hun grondgebied. Het is daarom aan elk land om wetten te maken om de toegang tot planten en dieren te reguleren en om de regels te definiëren voor het delen van de voordelen die voortvloeien uit hun exploitatie. De landen van het Zuiden worden echter gestraft door zwakke regelgeving en administratie: in de praktijk wordt er weinig of niets gepland om de rechten van de getroffen bevolking te doen gelden, en buitenlandse bedrijven stuiten op weinig weerstand. Aan de andere kant onderzoeken octrooibedrijven tegenwoordig vooral de nieuwheid van het geoctrooieerde product of de gepatenteerde methode en doen ze weinig om naleving van de CBD-regels te verifiëren.
Een kwestie van ethiek
Omdat ze er niet in slagen om ervoor te zorgen dat staten zichzelf verdedigen (meestal hebben benadeelde volkeren niet hetzelfde concept van eigendom als de onze, en het concept zelf van een commercieel octrooi is voor hen onbegrijpelijk), gaan hier en daar stemmen op te eisen dat er grenzen worden gesteld aan de octrooieerbaarheid van commerciële projecten op het land van anderen. De octrooieerbaarheid van planten, dieren en elk "essentieel biologisch" proces is ook het onderwerp van controverse binnen de WTO-landen.
Voorlopig blijft de kwestie van biopiraterij volledig actueel, aangezien de Conferentie van Nagoya opnieuw de noodzaak heeft bevestigd van een billijke verdeling van de winst en de noodzakelijke betrokkenheid van de lokale bevolking.
